Ter voorbereiding op de komende tournee met de productie CREOLE hebben we even de tijd genomen om de gehele cast en hun persoonlijke verhalen goed voor te stellen. Het wordt tijd om bij te praten met de maker van het stuk, Shailesh Bahoran. Waar kwam de inspiratie voor CREOLE vandaan, en hoe verloopt het proces tegenwoordig? 

Hoe zou je jezelf voorstellen?

Mijn naam is Shailesh Bahoran. Ik ben een danser, choreograaf en artistiek leider van IRC. Ik ben geboren in Suriname, in Nickerie. Mijn beide ouders zijn Hindoestaanse en onze wortels liggen dus in India. In mijn eerste levensjaren woonde ik in Suriname maar ik ben opgegroeid in Nederland. Op een gegeven moment verhuisden we van het oosten van Nederland naar Nieuwegein en daar kwam ik in aanraking met hiphop, met break en popping. Daar is alles begonnen, daar is IRC ontstaan, dit jaar precies 25 jaar geleden. Ik ben geïnteresseerd in alles wat met dans te maken heeft, maar ook in filosofie, en in het bijzonder naar de oorsprong van van alles om me heen. Ik wil weten waaruit de realiteit is opgebouwd, waarom dingen zijn zoals ze zijn. 

Alle castleden van CREOLE hebben op de een of andere manier een band met het land Suriname. Wat betekent deze relatie voor jou persoonlijk?

Ik ben daar geboren, dus mijn leven begon in Suriname. We verhuisden naar Nederland toen ik tweeënhalf jaar oud was, dus als ik het goed heb, was het 1985 of 1986. Suriname is een belangrijk deel van mijn opvoeding, ik ben opgegroeid in de cultuur, met een Indiase laag. Suriname is een onlosmakelijk deel van mijn eigen oorsprong. Het is de plaats waar ik vandaan kom, en het voelt alsof het mijn eerste thuis is, ook al ben ik daar niet echt opgegroeid.

Interessant genoeg voelde ik iets soortgelijks in India. Ik ben er maar één keer geweest, en het was een levensveranderende ervaring. Suriname is thuis, maar het is een mix van zoveel identiteiten, wortels en culturen die door elkaar heen lopen. In India ziet bijna iedereen eruit zoals ik. Dus om in die omgeving te zijn, veranderde de band met mijn Indiase wortels op een bepaalde manier. Daarvoor was ik trots op het feit dat ik Indiër was, maar Surinaams-Indiër, zogezegd. Teruggaan naar India was van: holy shit, misschien is dit wel het echte thuis.

Uiteindelijk is het voor mij het makkelijkst om me te identificeren met de mensen in mijn geboortedorp. 95% van de mensen in die omgeving is Indiaas. Het huis waar ik ben geboren bestaat nog steeds, het is van mijn ouders en die zijn er ook nog regelmatig. Raj Mohan, de zanger waarmee ik vaak samenwerk, groeide op in de stad Paramaribo, wat een heel andere sfeer is. Toen hij een week bij mij in Nickerie kwam logeren, was hij echt verbaasd. Omdat hij al meer dan 30 jaar naar India gaat voor werk en onderzoek is hij in veel van die dorpen geweest waar onze familie waarschijnlijk oorspronkeliijk vandaan komt. Hij zei dat mijn geboortedorp bijna identiek aanvoelde ten opzichte van die plaatsen in India. Dat was zeker iets moois om te horen, omdat dat zou betekenen dat onze cultuur daar heel goed bewaard is gebleven.

Het voelt alsof mijn familie 50:50 verdeeld is tussen Nederland en Suriname. Die hele straat in Suriname bestaat eigenlijk uit familie. Sinds mijn ouders naar Nederland zijn verhuisd, gaan ze elk jaar terug, soms twee keer per jaar. En ze verlengen ook steeds de tijd die ze daar doorbrengen, soms tot wel zes maanden.
In Nederland woont mijn familie vooral in Rotterdam. Ik ben opgegroeid in Almelo, en daar heb ik een groot deel van mijn leven gewoond, tussen mijn derde en elfde jaar. Dus een groot deel van mijn leven is in het oosten van het land geweest. 

Hoogstwaarschijnlijk hebben we ook nog familie in India. Die stambomen en familiegeschiedenissen zijn echter allemaal erg troebel, door het systeem van contractarbeid waardoor mijn voorouders naar Suriname zijn verplaatst. We kunnen alleen maar raden. 

Onze familie komt waarschijnlijk uit een regio genaamd Bihar in India. En dat is ongeveer alles wat we weten. 

Ik was 21 de eerste keer dat ik terugging naar Suriname. Ik heb twee oudere broers en een zus, en een van mijn broers trouwde in Suriname, dus de bruiloft was de reden om met het hele gezin te gaan. Ik was net op tijd om mijn grootmoeder, de moeder van mijn vader, voor het eerst te ontmoeten. Ze is nooit naar Nederland gekomen. Of misschien toen ik nog een baby was. Ik ben erg blij dat ik haar toen heb kunnen ontmoeten, want ze overleed een jaar later. En mijn opa, van vaders kant, kwam naar Nederland voor een operatie toen ik ongeveer zes of zeven was. Dat was de laatste keer dat ik hem ontmoette.

Van moeders kant kwam mijn oma al eerder naar Nederland dan wij. Zij regelde dat de familie overkwam. Ik denk dat ik mijn grootvader van moeders kant nooit heb ontmoet. Hij bleef in Suriname. Ik hoop dat ik ooit hetzelfde kan doen als mijn ouders en meer en meer tijd kan doorbrengen in Suriname. Mijn grootste wens is niet alleen daarheen gaan om te ontspannen, maar ook echt om het werk mee te nemen. Dat is iets wat we nu al aan het opbouwen zijn.

Hoe heeft jouw unieke culturele achtergrond invloed gehad op jouw benadering van dans en beweging?

100 procent. Al mijn werk komt daar vandaan. Het begon met mensen om me heen die opmerkten dat ik mijn culturele achtergrond gebruikte in mijn bewegingen, en dat leverde allerlei bouwstenen op die ik tegenwoordig in mijn werk gebruik. Mensen wezen er steeds op dat mijn gezichtsuitdrukkingen en de manier waarop ik mijn handen gebruik kenmerken van Indiase dans reflecteren. Ik hoorde dat zo vaak dat ik erin moest duiken. En vanaf dat punt is het blijven groeien en groeien. Alles wat ik maak heeft te maken met cultuur en culturele achtergrond, met oorsprong en ontwikkeling. Dus ja, ik denk dat het zeer zichtbaar is in mijn dans, in mijn lichaam, in al mijn werk. Het is allesomvattend. 

En het is altijd al aanwezig geweest, maar het bewustzijn groeide sinds mijn begin 20. Vanaf dat moment begon ik die invalshoek echt te ontwikkelen, en vormde het een deel van mijn identiteit. Een groot deel ervan was een poging om een soort gat tussen mij en mijn familie, mijn ouders, mijn cultuur, de spirituele / religieuze aspecten ervan te begrijpen. Een manier om dichter bij de essentie van dingen te komen en te proberen te begrijpen waarom er een verschil is: waarom het denken en communiceren van mijn ouders anders aanvoelt dan het mijne? 

Op het moment dat ik in mijn roots begon te graven en er dieper onderzoek naar deed, begon het gat steeds meer te sluiten. Ik kon hun perspectief elke dag zoveel beter begrijpen. Het besluit om van Suriname naar Nederland te verhuizen toen ze achter in de 20 waren, het feit dat hun grootouders op de boten werden gezet en naar Suriname werden gebracht, er zitten nog zoveel lagen onder. Maar de basis lijkt te zijn: zorg dragen voor de volgende generatie. Zij hebben offers gemaakt zodat wij konden groeien, konden ontwikkelen en het beter zouden hebben. Dat ik kunst kan maken over die zoektocht, over die vragen en overpeinzingen, dat is zo iets groots voor mij, het heeft me zoveel gebracht, zoveel gegeven. 

Het begrip ‘creolisering’ wordt gebruikt voor de vermenging van verschillende culturen die samenkomen en één geheel vormen. Naast de Surinaamse cultuur is de Caribische cultuur een sterk voorbeeld van deze ontwikkeling. Kun je een persoonlijke ervaring delen, of een inzicht dat het concept van creolisering weerspiegelt in jouw eigen leven?

Ik denk dat de hele danscultuur waar ik deel van uitmaak, voor mij een soort creolisering is. Ik denk dat de hele hiphopcultuur creolisering is. De geschiedenis leert dat de cultuur is ontstaan uit de Zwarte en Latijns-Amerikaanse gemeenschappen in New York, en zelfs dat is al een mengeling, zelfs alleen de Zwarte gemeenschap en de Latijns-Amerikaanse gemeenschap is al opgebouwd uit zo ontzettend veel verschillende culturen uit Afrika, Europa en Latijns Amerika.

Hiphop maakt verder ook gebruik van invloeden uit de Aziatische geestestoestanden, Kung Fu, Shaolin, respect voor de ouderen, de pioniers die eraan voorafgingen… dus ik zie zoveel terug in de hiphopcultuur, dat ik die al prachtig voorbeeld van creolisering zou beschouwen. Er zijn ook meerdere culturen die in elkaar overlopen in de hiphop. Iedereen gebruikt veel van hun eigen identiteit en waar ze vandaan komen, en mixt het een beetje. Het vloeit en komt samen en heeft uiteindelijk een positieve uitkomst, ook al ligt de oorsprong van die vermenging van culturen en tradities in de slavernij en contractarbeid, net als in Suriname. 

Hiphop is een van de geweldige voorbeelden van hoe je pijnlijke situaties en gedeelde geschiedenis in iets positiefs kunt veranderen, en verrijking voor de hele wereld. Ik wil laten zien hoe zoveel schoonheid en nieuwe perspectieven kunnen voortkomen uit pijn en lijden.

Wat is de inspiratie achter CREOLE?

Het begon allemaal toen ik werd uitgenodigd door een professor die een groot deel uitmaakt van dit onderzoek, voor het verjaardagsfeest van een Nederlandse prinses. Veel professoren uit het Caribisch gebied waren daar, en ze hadden deze intellectuele gesprekken over creolisering bij het kampvuur in deze tuin in Den Haag, en ik zit tussen hen in, luisterend. Tot dan dacht ik altijd dat een Creool iemand met Afrikaanse roots was. Vanaf het moment dat ik dit ter sprake bracht, hebben we de rest van de avond gesproken over creolisering, en hier begon het voor mij. Ik ben gaan kijken naar het onderzoek en heb geprobeerd de vele betekenissen van dit woord over de hele wereld in verschillende talen te begrijpen. ‘Creole’ heeft afhankelijk van de omstandigheden een andere betekenis of gewicht. Vooral voor Surinaamse en Caribische mensen is “Creole” iemand met Afrikaanse wortels.

Daarom wilde ik deze voorstelling ook CREOLE noemen, om een beetje te prikkelen of ontregelen met dat specifieke woord. De titel is eigenlijk de belangrijkste vraag die ik heb. Ben ik Creools? Kan ik mezelf Creools noemen als ik een onderdeel ben van die  creolisering? Of werkt dat niet zo? Hoe dan wel?
Ik denk dat het een heel gecompliceerd onderwerp is om goed in woorden te kunnen vatten, om de juiste manieren te vinden om hierover te praten en te debatteren. Dit is wat ik wil dat het wordt. Ik wil dat mensen debatteren en alles in twijfel trekken. Gebruik het als een speels onderwerp.

Ik vind het uiterst belangrijk om te praten over al het verdriet en lijden dat plaatsvond tijdens de kolonisatie. Mensen werden weggehaald uit hun huizen en in een compleet andere omgeving gebracht. Ontzettend veel pijn en lijden, en tegelijkertijd gaat het over 400 jaar geschiedenis waar alle aspecten van het menselijk bestaan in voor moeten zijn gekomen. Ik ben evenzeer geïnteresseerd in de positieve kanten van al deze culturen, wat ze al hadden, de duizenden jaren daarvoor. Dat element is iets dat bij mij echt dingen in gang heeft gezet. Ik wilde dit gevoel van trots op je wortels en waar je vandaan komt en alle geweldige prestaties die al deze culturen al hadden, naar buiten brengen.

De voorouders waren geen beesten die in een nieuw land werden gezet om beschaafd te worden. Soms lijkt het alsof onze geschiedenis alleen begint met slavernij, of het contractarbeiderssysteem, en het gaat allemaal over deze negativiteit. Ik heb al een stuk gemaakt, LALLA ROOKH, over het contractarbeiderssysteem en al het verdriet en lijden dat ermee gepaard ging. Maar ik had altijd de drang om ook het licht te werpen op al de gouden jaren vol grootsheid en trots die daaraan voorafgingen, omdat ik denk dat dat ons als individu veel sterker doet voelen over onze identiteit. De culturen uit Afrika en Azie behoren tot de oudste ter wereld, die kun je niet alleen bezien vanaf de slavernij. 

Maar als gevolg van dit hele systeem begonnen deze culturen zich te vermengen en kwamen er naast alle pijn en verdriet ook zoveel positieve elementen uit voort in het hier en nu, denk ik. In muziek, in eten, het mengen van alle culturele kwaliteiten met elkaar en daarmee een nieuwe identiteit . En daardoor is de geschiedenis ook weer iets rijker geworden. Dat creolisering is ontstaan uit een historie vol pijn en verdriet hoeft niet te betekenen dat de schoonheid die eruit is ontstaan niet gezien of benoemd mag worden.  Het is een ode aan de bouwstenen die we meebrachten en de manier waarop we die samen tot nieuwe bouwwerken hebben gevormd.  Met deze voorstelling wil ik een licht schijnen op het heden, op wat we nu zijn, met al de positieve grootsheid die uit deze geschiedenis voortkwam, en wat we nog kunnen worden in de toekomst. En dat is iets dat ons zo veel trotser en sterker zal maken, ook voor toekomstige generaties.

Hier in Nederland maakt creolisering ook deel uit van de geschiedenis van het Nederlandse volk. Of de geschiedenis van de westerse wereld, net zoveel als de rest van de wereld. We leven allemaal met al deze informatie, maar het lijkt alsof het in mijn wereld niet veel aandacht krijgt, of de kans om op die manier bekeken te worden.

Hoe is het proces tot nu toe verlopen?

We zijn al een tijdje bezig met muziek, samen met Rik die alle muziek maakt. Tot nu toe is het een superleuke reis geweest waarin we proberen het juiste geluid te vinden, hoe we al deze culturele elementen kunnen mixen en er ons eigen geluid van kunnen maken. Natuurlijk zijn er tegenwoordig zoveel muziekstijlen die een direct gevolg zijn van creolisering. Maar ik wil met deze voorstelling ook een mogelijke toekomstige uitkomst laten zien. Over 100 jaar, wat zal het resultaat van creolisering dan zijn? Dus in plaats van gebruik te maken van muziek en de mengsels die het nu al heeft, proberen we echt een stap verder te gaan en een geluid te vinden dat er nog niet is. Ik wil bijna mijn versie laten zien van waar ik denk dat het naartoe zou kunnen gaan. Gewoon een nieuwe mix van dingen.

En de repetities beginnen binnenkort, maar op dit moment ben ik al in contact met de cast, ik lees hun interviews en ben dankbaar dat ze hun verhalen en familiefoto’s delen. Ik vind het nu al zo inspirerend, het helpt me veel in het proces van fantaseren in deze fase.

Heb je een verwachting voor CREOLE? Is er iets specifieks waar je op hoopt?

Ik hoop dat het een zeer krachtig stuk zal zijn. Een stuk dat de kracht laat zien van het hebben van cultureel gemengde invloeden. De inspiratie die we allemaal van elkaar kunnen krijgen. Minder over het verdriet en lijden, de elementen die ons samen hebben gebracht, maar meer over het resultaat. Ik hoop dat het overkomt als een sterk stuk met veel liefde, kracht, toewijding, motivatie, het omarmen van al deze culturen en het als één geheel nemen. Maar tegelijkertijd moet het ook heel duidelijk zijn over het ontleden en vinden van elementen afkomstig van bepaalde culturen. En samen is dit het resultaat. Dus met dit stuk hoop ik ook dat mensen nog steeds, in de abstractie, de elementen uit al deze culturen kunnen herkennen.

Want dat is wat we weer zijn als één  hiphopcultuur. Als één gecreoliseerde cultuur, vind ik. Het is een sample cultuur, zeker, ik denk dat deze performance dat gaat vertegenwoordigen. En ik ben benieuwd hoeveel mensen uit verschillende generaties hun eigen samples zullen vinden, en zichzelf zullen herkennen in de bewegingen, instrumentale stukken informatie, of gebaren…

Is er een speciale boodschap die je zou willen delen?

Laten we trots zijn en in eenheid onze verschillen vieren.